Hãy nhìn vào loại bệnh tật thứ hai. Trước tiên, chúng ta sẽ xem xét bản chất của bệnh tật. Tính quân bình của ngũ đại hay ba năng lượng trong cơ thể sẽ được kiểm tra. Ngũ đại là thổ, thủy, hỏa, khí và không gian. Đây không phải là những điều trừu tượng, kỳ lạ, không liên quan đến cơ thể. Thổ đề cập đến khía cạnh rắn chắc của cơ thể, thủy là chất lỏng, hỏa là nhiệt (bao gồm nhiệt tiêu hóa và độ axit) và khí không chỉ liên quan đến các loại khí trong cơ thể, mà còn liên hệ với năng lượng trong cơ thể, bao gồm cả năng lượng điện của hệ thần kinh. Không gian nói về những khía cạnh không gian trong cơ thể, như vị trí của những cơ quan khác nhau, và các cơ quan rỗng không như dạ dày, vân vân. Bệnh tật được xem như việc thiếu quân bình trong những yếu tố này. Có điều gì không ổn với hệ thống ngũ đại này.
Cách mà y học Tây Tạng xem bệnh tật như việc ba năng lượng không quân bình bắt nguồn từ người Hy Lạp, nhưng từ ngữ thật sự trong cả tiếng Phạn và tiếng Tây Tạng theo nghĩa đen là “những điều có thể không ổn”. Các năng lượng là ba hệ thống trong cơ thể, mỗi hệ thống có năm phần. Tôi không rõ tại sao năm thành phần lại được gộp lại thành một hệ thống. Ba hệ thống chính được gọi là khí, mật và đờm. Hãy xem những gì liên quan đến những hệ thống này.
Khí chủ yếu nói về khí trong cơ thể. Có những khí liên quan đến phần trên của cơ thể: năng lượng đi vào và ra khỏi phần trên của cơ thể, như khi mình đang nuốt, nói chuyện, vân vân. Có những khí liên quan đến phần dưới của cơ thể: năng lượng đi vào và ra khỏi phần dưới của cơ thể, chẳng hạn như khi mình chứa hay thải các chất bài tiết, kinh nguyệt và cực khoái. Một khía cạnh của năng lượng liên quan đến sự lưu thông trong cơ thể và huyết áp. Chúng ta cũng có năng lượng thể chất, liên quan đến sự chuyển động, và các loại năng lượng khác nhau, liên hệ với tim.
Mật liên quan với những khía cạnh nào đó của việc tiêu hóa, như mật tiết ra từ gan. Nó liên hệ đến những khía cạnh khác nhau về sắc tố của da, như khi mình bị ăn nắng, với huyết sắc tố, hồng cầu và với những thứ liên quan đến mắt.
Đờm liên quan đến các hệ thống chất nhầy và hệ thống bạch huyết trong cơ thể. Nó liên quan đến bệnh cảm, các vấn đề về xoang (sinus) và những loại bệnh này, cũng như về mặt chất nhờn để các khớp xương chuyển động – ở đây thì tôi không biết chắc về thuật ngữ y học phương Tây. Tôi nghĩ nó được gọi là hoạt dịch (sinovial fluid). Chẳng hạn như thấp khớp và viêm khớp là chứng rối loạn đờm. Tiêu hóa là một quá trình phức tạp mà trong đó, các khía cạnh nào đó của khí, mật và đờm có liên quan với những giai đoạn khác nhau. Đây là tất cả những hệ thống rất phức tạp. Như tôi đã nói, không dễ gì thấy cách mà năm thể loại của mỗi một năng lượng trong ba loại năng lượng này phù hợp với nhau trong một năng lượng.
Bệnh tật được xem là việc mất quân bình của ba năng lượng này, có thể có nghĩa là một trong ba loại này quá mạnh mẽ, hay một trong ba loại này quá yếu ớt. Có thể có những chứng rối loạn đơn giản, và có thể có những chứng rối loạn của một số hệ thống trong cùng một lúc. Y học Tây Tạng là một hệ thống tổng thể, điều trị toàn bộ cơ thể, vì tất cả các hệ thống của cơ thể đều liên hệ với nhau.
Có nhiều cách để phân loại bệnh tật. Đôi khi máu được xem như một hệ thống thứ tư, bao gồm các bắp thịt trong cơ thể. Theo cách phân chia đó, thì mình có thể phân chia các hệ thống rối loạn về mật, máu và nhiệt như một thể loại, và rối loạn về khí, đờm và cảm lạnh như một loại khác. Người Tây Tạng thường phân tích bệnh tật về mặt họ bị bệnh nóng hay lạnh, nhưng tôi không biết chắc ý nghĩa của nóng hay lạnh. Chắc chắn là nó không liên quan đến nhiệt độ.
Tiến sĩ Alexander Berzin
Chuyên Việt ngữ: Lozang Ngodrub.
Hiệu đính: Vũ Thư Ngân.
